LUchtvaart Nationaal Antwerpen Kempen
LUNAK
EMBRAER - EMPRESA BRASILEIRA AERONAUTICA
Tot voor enkele jaren was het Braziliaanse Embraer een eerder kleine vliegtuigfabrikant. De enkele commerciële vliegtuigmodellen die het bouwde waren veeleer een aanvulling dan concurrentie voor de toestellen van de “echte” groten Airbus en Boeing. Inmiddels is Embraer echter uitgegroeid tot de derde grootste fabrikant van airliners. Tijd om een klein overzichtje te geven.
Embraer, de afkorting voor Empresa Brasileira del Aeronautica, werd in 1969 in Sao José dos Campos opgericht met Braziliaans overheidsgeld met de bedoeling aan de luchtvaartbehoeften van het land, zowel militair als burgerlijk, te kunnen voldoen. Behalve de productie van vliegtuigonderdelen (o.a. voor de Northrop F-5E Tiger II van de Braziliaanse luchtmacht) en de assemblage onder licentie van de Aermacchi MB.326 en enkele Piper modellen (vanaf 1974) werd ook de productie van het 2-motorig transportvliegtuig EMB-110 Bandeirante aangevat. In 1980 werd de eveneens Braziliaanse vliegtuigbouwer Neiva, gespecialiseerd in sport- en lesvliegtuigen, door Embraer opgekocht. Neiva kon haar activiteiten verderzetten onder eigen naam, Embraer verkaste zelfs de assemblage van de Braziliaanse Pipers naar haar nieuwe filiaal. Aerotec, een andere Braziliaanse vliegtuigbouwer die net als Embraer in Sao José dos Campos gevestigd was, werd in 1987 in de Embraer-groep opgenomen.
Boeing kondigde in 2018 een joint-venture aan met de Commercial Aviation Division van Embraer maar moest zich in 2020 terugtrekken als een gevolg van de financiële aderlating bij het vliegverbod van de Boeing 737 MAX in combinatie met de wereldwijde problemen ten gevolge van de COVID pandemie.
Overzicht van de door Embraer gebouwde vliegtuigtypes :
- EMB-100 (1968) : gebouwd door het overheidsbedrijf CTA (Centro Técnico Aeronáutico) als de IPD-6504 maar later herdoopt in EMB-100. Dit was het prototype van een klein 2-motorig turboprop transport- en passagiersvliegtuig, hoofdzakelijk bedoeld voor militair gebruik in de Braziliaanse luchtmacht (transport, scholing, medische evacuatie) en commercieel gebruik op korte luchtlijnen binnen Brazilië. De EMB-100, ontworpen door de Fransman Max Holste in samenwerking met het IPD (Instituut voor Onderzoek en Ontwikkeling), had een vrij korte romp met een erg stompe neus, opvallend hoog cockpitdak en ronde cabineramen. Ondanks de lage vleugel waren de algemene vormen van de Max Holste Super Broussard (een hoogdekker, later ontwikkeld tot de Nord 262) duidelijk te herkennen. De EMB-100 bracht het tot 3 prototypes maar geen serieproductie, al werden de prototypes wel gebruikt door Embraer bij de ontwikkeling van de iets grotere EMB-110.
- AT-26 Xavante (1970) : licentieproductie van de Aermacchi MB.326GC, hoofdzakelijk voor de Braziliaanse luchtmacht.
- EMB-110 Bandeirante (1972) : ontwikkeling van de EMB-100 met een langere romp, rechthoekige cabineramen en een moderner ogende langere rompneus. Werd gebouwd in verschillende uitvoeringen (inrichting van de cabine, romplengte, motorvermogen, specifieke militaire uitvoeringen, enz…). Afhankelijk van de romplengte en cabineinrichting konden 12 tot 21 passagiers vervoerd worden. Behalve in Brazilië werd de Bandeirante ook ver daarbuiten populair, met intensief gebruik in o.a. de Verenigde Staten op commuter services (aanvoerlijnen) van en naar grote internationale vliegvelden.
- EMB-111 / P-95 (1977) : versie van de EMB-110 voor maritime surveillance (maritieme bewaking) voor het Braziliaanse luchtmacht Comando Costeiro (kustwacht). Beperkte productie (12 voor Brazilië, 6 voor Chili, 1 voor Gabon). Uitgerust met tiptanks aan de vleugeluiteinden, ophangpunten voor bewapening of sensoren onder de vleugels en een opvallende radarneus.
- EMB-120 Brasilia (1983) : de eerste “echte” airliner van Embraer, voorzien voor 30 passagiers. Uitgerust met 2 Pratt & Whitney PW115 turboprops. In België vooral gekend door het gebruik ervan bij Delta Air Transport (DAT).
- EMB-121 Xingu (1976) : klein tweemotorig turboprop toestel, hoofdzakelijk bedoeld voor scholing en transport van maximaal 9 passagiers. Werd in België gebruikt bij EAC/BLS (Ecole d’Aviation Civile/Belgische Luchtvaartschool) als tweemotorig lestoestel bij de opleiding van beroepspiloten voor Sabena. Nog steeds in gebruik in Frankrijk (Armée de l’Air en Aéronavale), o.a. als multi-engine lesvliegtuig.
- EMB-123 / FMA IA.70, herdoopt tot Embraer/FMA CBA.123 Vector (1990) : bedoeld als opvolger van de EMB-110 Bandeirante, ontwikkeld samen met de Argentijnse firma FMA. Romp gebaseerd op een verkorte versie van de EMB-120 Brasilia, 2 turboprops gemonteerd achteraan tegen de romp in een pusher configuratie. Het project werd vroegtijdig gestopt, o.a. door geldgebrek als gevolg van interne (economische en andere) problemen in Brazilië. Slechts 2 van de 3 gebouwde prototypes hebben daadwerkelijk gevlogen.
- AMX International (Aeritalia/Aermacchi/Embraer joint venture) AMX (1984) : éénmotorig éénzits militair toestel voor ground attack, ontwikkeld voor zowel de Italiaanse als de Braziliaanse luchtmacht. Een 2-zits variant (AMX-T) deed dienst als geavanceerd lesvliegtuig.
- Embraer Regional Jet (ERJ): ontwerp voor een 2-motorig toestel met turbofan aandrijving. Het oorspronkelijke ontwerp was gebaseerd op de EMB-120 Brasilia waarvan de verlengde romp gecombineerd werd met nieuw ontworpen vleugels met pijlstelling en AE3007 turbofans achteraan tegen de romp.
Het ERJ gamma bestaat uit :
* EMB-135 (commerciële benaming : ERJ135) (1998 - 37 passagiers - 3.54m kortere uitvoering van de EMB-145)
* EMB-135BJ (commerciële benaming : Legacy 600 en Legacy 650) (2001) : business jet uitvoering van de EMB-135. De Legacy 650 is een long-range uitvoering van de Legacy 600.
* EMB-140 (commerciële benaming : ERJ140) (2000 - 44 passagiers - 1.42m kortere uitvoering van de EMB-145)
* EMB-145 (commerciële benaming : ERJ145 Amazon) (1995 - 50 passagiers). De EMB-145 was de eerst ontwikkelde versie in het ERJ programma.
Elk van de commerciële ERJ’s was beschikbaar in een aantal subtypes zoals o.a. STD (standaard configuratie), ER (extended range), LR (long range). De productie van de ERJ werd gestopt in 2020 nadat 1231 toestellen gebouwd waren. 3 specifieke militaire varianten, allen gebaseerd op omgebouwde EMB145 LR’s werden op kleine schaal gebouwd, hoofdzakelijk voor de Braziliaanse luchtmacht :
* EMB-145SA (Surveillance Aircraft, commerciële benaming : EMB145 AEW&C) (1999) : Airborne Early Warning & Control versie, voorzien van krachtigere motoren en een Erieye side-looking radar gemonteerd in een grote houder bovenop de romp.
* EMB-145RS (Remote Sensing, commerciële benaming : EMB145 Multi Intel) : Electronic Intelligence uitvoering, uitgerust met diverse types sensoren en een synthetic aperture radar.
* EMB-145MP (Maritime Patrol, commercïele benaming EMB145 MP) : maritieme bewaking, gelijkaardig aan de EMB-145SA maar met specifieke sensoren en zonder de side looking radar op de romprug.
- Embraer E-Jet : ontwerp voor een 2-motorig toestel met motoren opgehangen onder de vleugels. Het E-Jet gamma bestaat uit :
* ERJ-170-100 (commerciële benaming : Embraer 170) (2002), max. 78 passagiers.
* ERJ-170-200 (commerciële benaming : Embraer 175) (2003), max. 88 passagiers.
* ERJ-190-100 (commerciële benaming : Embraer 190) (2004), max. 114 passagiers.
* ERJ-190-100 ECJ (Embraer Corporate Jet, commerciële benaming : Embraer Lineage 1000) (2007) : business jet uitvoering van de Embraer 190, geschikt voor max. 19 passagiers.
* ERJ-190-200 (commerciële benaming : Embraer 195) (2004), max. 124 passagiers.
Net als de ERJ was ook de E-Jet verkrijgbaar in diverse subtypes zoals o.a. STD (standaard configuratie), SC (special configuration), LR (long range).
- Embraer E-Jet E-2 (Second Generation) : verbeterde versies van het eerdere E-Jet gamma, bestaande uit 3 varianten uitgerust met turbofan motoren van de Pratt & Whitney PW1000G familie. De vleugels, gebaseerd op de vleugels van de eerste generatie E-Jet maar op meerdere vlakken verbeterd, verschillen voor elk van de 3 varianten. Het E-Jet gamma bestaat uit :
- EMB-312 Tucano (1980) : éénmotorig lestoestel voor militair gebruik, uitgerust met een Pratt & Whitney Canada PT-6A turboprop motor van 750pk. Geleverd aan diverse luchtmachten. Een drastisch aangepaste uitvoering met o.a. een 1100pk Garrett TPE331 turboprop motor werd voor de RAF onder licentie gebouwd door Shorts als de S.312.
- EMB-312H Super Tucano (1991) : “helicopter attack” variant van de Tucano met een verlengde romp en krachtigere PT-6A motoren. 3 prototypes.
- EMB-314 Super Tucano (2003) : op basis van de EMB-312H werd de EMB-314 ontwikkeld, geschikt voor grondaanvallen en Counter-Insurgency missies (éénzitsversie A-29 ALX) en geavanceerde opleiding (tweezitsversie A-29B). Andere uitvoeringen waaronder de A-29N (een geavanceerde aanvalsversie specifiek voor Nato doeleinden) zijn in ontwikkeling.
- EMB-500 Phenom 100 (2007) : kleine business jet, normaal voor 4 passagiers maar mits een aangepaste cabineconfiguratie geschikt voor max. 7.
- EMB-505 Phenom 300 (2008) : business jet, standaard configuratie voor 6 passagiers maar mits een aangepaste cabineconfiguratie geschikt voor max. 10.
- EMB-550 Legacy 500 (2012) : business jet, max. 12 passagiers.
- EMB-550 Praetor 600 (2018) : business jet, gemoderniseerde en verbeterde uitvoering van de Legacy 500.
- EMB-545 Legacy 450 (2013) : business jet, kortere uitvoering van de Legacy 500, max. 9 passagiers.
- EMB-545 Praetor 500 (2018) : business jet, gemoderniseerde en verbeterde uitvoering van de Legacy 450.
- KC-390 Millennium (2015) : 2-motorig militair transportvliegtuig. O.a. besteld door de Nederlandse luchtmacht.
- Door Embraer in licentie gebouwde Piper vliegtuigen :
EMB-710 Carioca (PA28-236 Dakota), EMB-711T Corisco (PA28RT-201 Arrow II), EMB-711ST Corisco (PA28RT-201T Turbo Arrow IV), EMB-712 Tupi (PA28-181 Archer II), EMB-720D Minuano (PA32-301 Saratoga), EMB-721D Minuano (PA32R-301 Saratoga SP), EMB-810D Seneca III (PA34-220T Seneca III), EMB-820C Navajo (PA31-350 Navajo Chieftain).
(Bronnen : Jane’s All The Worlds Aircraft (diverse jaargangen), Embraer, Wikipedia, eigen documentatie)
(Tekst & Foto’s : Guido Van Roy)
Klik op het beeld hierna voor het overzicht van de verschillende types Embraer aan de hand van fotomateriaal.
Tot voor enkele jaren was het Braziliaanse Embraer een eerder kleine vliegtuigfabrikant. De enkele commerciële vliegtuigmodellen die het bouwde waren veeleer een aanvulling dan concurrentie voor de toestellen van de “echte” groten Airbus en Boeing. Inmiddels is Embraer echter uitgegroeid tot de derde grootste fabrikant van airliners. Tijd om een klein overzichtje te geven.
Embraer, de afkorting voor Empresa Brasileira del Aeronautica, werd in 1969 in Sao José dos Campos opgericht met Braziliaans overheidsgeld met de bedoeling aan de luchtvaartbehoeften van het land, zowel militair als burgerlijk, te kunnen voldoen. Behalve de productie van vliegtuigonderdelen (o.a. voor de Northrop F-5E Tiger II van de Braziliaanse luchtmacht) en de assemblage onder licentie van de Aermacchi MB.326 en enkele Piper modellen (vanaf 1974) werd ook de productie van het 2-motorig transportvliegtuig EMB-110 Bandeirante aangevat. In 1980 werd de eveneens Braziliaanse vliegtuigbouwer Neiva, gespecialiseerd in sport- en lesvliegtuigen, door Embraer opgekocht. Neiva kon haar activiteiten verderzetten onder eigen naam, Embraer verkaste zelfs de assemblage van de Braziliaanse Pipers naar haar nieuwe filiaal. Aerotec, een andere Braziliaanse vliegtuigbouwer die net als Embraer in Sao José dos Campos gevestigd was, werd in 1987 in de Embraer-groep opgenomen.
Boeing kondigde in 2018 een joint-venture aan met de Commercial Aviation Division van Embraer maar moest zich in 2020 terugtrekken als een gevolg van de financiële aderlating bij het vliegverbod van de Boeing 737 MAX in combinatie met de wereldwijde problemen ten gevolge van de COVID pandemie.
Overzicht van de door Embraer gebouwde vliegtuigtypes :
- EMB-100 (1968) : gebouwd door het overheidsbedrijf CTA (Centro Técnico Aeronáutico) als de IPD-6504 maar later herdoopt in EMB-100. Dit was het prototype van een klein 2-motorig turboprop transport- en passagiersvliegtuig, hoofdzakelijk bedoeld voor militair gebruik in de Braziliaanse luchtmacht (transport, scholing, medische evacuatie) en commercieel gebruik op korte luchtlijnen binnen Brazilië. De EMB-100, ontworpen door de Fransman Max Holste in samenwerking met het IPD (Instituut voor Onderzoek en Ontwikkeling), had een vrij korte romp met een erg stompe neus, opvallend hoog cockpitdak en ronde cabineramen. Ondanks de lage vleugel waren de algemene vormen van de Max Holste Super Broussard (een hoogdekker, later ontwikkeld tot de Nord 262) duidelijk te herkennen. De EMB-100 bracht het tot 3 prototypes maar geen serieproductie, al werden de prototypes wel gebruikt door Embraer bij de ontwikkeling van de iets grotere EMB-110.
- AT-26 Xavante (1970) : licentieproductie van de Aermacchi MB.326GC, hoofdzakelijk voor de Braziliaanse luchtmacht.
- EMB-110 Bandeirante (1972) : ontwikkeling van de EMB-100 met een langere romp, rechthoekige cabineramen en een moderner ogende langere rompneus. Werd gebouwd in verschillende uitvoeringen (inrichting van de cabine, romplengte, motorvermogen, specifieke militaire uitvoeringen, enz…). Afhankelijk van de romplengte en cabineinrichting konden 12 tot 21 passagiers vervoerd worden. Behalve in Brazilië werd de Bandeirante ook ver daarbuiten populair, met intensief gebruik in o.a. de Verenigde Staten op commuter services (aanvoerlijnen) van en naar grote internationale vliegvelden.
- EMB-111 / P-95 (1977) : versie van de EMB-110 voor maritime surveillance (maritieme bewaking) voor het Braziliaanse luchtmacht Comando Costeiro (kustwacht). Beperkte productie (12 voor Brazilië, 6 voor Chili, 1 voor Gabon). Uitgerust met tiptanks aan de vleugeluiteinden, ophangpunten voor bewapening of sensoren onder de vleugels en een opvallende radarneus.
- EMB-120 Brasilia (1983) : de eerste “echte” airliner van Embraer, voorzien voor 30 passagiers. Uitgerust met 2 Pratt & Whitney PW115 turboprops. In België vooral gekend door het gebruik ervan bij Delta Air Transport (DAT).
- EMB-121 Xingu (1976) : klein tweemotorig turboprop toestel, hoofdzakelijk bedoeld voor scholing en transport van maximaal 9 passagiers. Werd in België gebruikt bij EAC/BLS (Ecole d’Aviation Civile/Belgische Luchtvaartschool) als tweemotorig lestoestel bij de opleiding van beroepspiloten voor Sabena. Nog steeds in gebruik in Frankrijk (Armée de l’Air en Aéronavale), o.a. als multi-engine lesvliegtuig.
- EMB-123 / FMA IA.70, herdoopt tot Embraer/FMA CBA.123 Vector (1990) : bedoeld als opvolger van de EMB-110 Bandeirante, ontwikkeld samen met de Argentijnse firma FMA. Romp gebaseerd op een verkorte versie van de EMB-120 Brasilia, 2 turboprops gemonteerd achteraan tegen de romp in een pusher configuratie. Het project werd vroegtijdig gestopt, o.a. door geldgebrek als gevolg van interne (economische en andere) problemen in Brazilië. Slechts 2 van de 3 gebouwde prototypes hebben daadwerkelijk gevlogen.
- AMX International (Aeritalia/Aermacchi/Embraer joint venture) AMX (1984) : éénmotorig éénzits militair toestel voor ground attack, ontwikkeld voor zowel de Italiaanse als de Braziliaanse luchtmacht. Een 2-zits variant (AMX-T) deed dienst als geavanceerd lesvliegtuig.
- Embraer Regional Jet (ERJ): ontwerp voor een 2-motorig toestel met turbofan aandrijving. Het oorspronkelijke ontwerp was gebaseerd op de EMB-120 Brasilia waarvan de verlengde romp gecombineerd werd met nieuw ontworpen vleugels met pijlstelling en AE3007 turbofans achteraan tegen de romp.
Het ERJ gamma bestaat uit :
* EMB-135 (commerciële benaming : ERJ135) (1998 - 37 passagiers - 3.54m kortere uitvoering van de EMB-145)
* EMB-135BJ (commerciële benaming : Legacy 600 en Legacy 650) (2001) : business jet uitvoering van de EMB-135. De Legacy 650 is een long-range uitvoering van de Legacy 600.
* EMB-140 (commerciële benaming : ERJ140) (2000 - 44 passagiers - 1.42m kortere uitvoering van de EMB-145)
* EMB-145 (commerciële benaming : ERJ145 Amazon) (1995 - 50 passagiers). De EMB-145 was de eerst ontwikkelde versie in het ERJ programma.
Elk van de commerciële ERJ’s was beschikbaar in een aantal subtypes zoals o.a. STD (standaard configuratie), ER (extended range), LR (long range). De productie van de ERJ werd gestopt in 2020 nadat 1231 toestellen gebouwd waren. 3 specifieke militaire varianten, allen gebaseerd op omgebouwde EMB145 LR’s werden op kleine schaal gebouwd, hoofdzakelijk voor de Braziliaanse luchtmacht :
* EMB-145SA (Surveillance Aircraft, commerciële benaming : EMB145 AEW&C) (1999) : Airborne Early Warning & Control versie, voorzien van krachtigere motoren en een Erieye side-looking radar gemonteerd in een grote houder bovenop de romp.
* EMB-145RS (Remote Sensing, commerciële benaming : EMB145 Multi Intel) : Electronic Intelligence uitvoering, uitgerust met diverse types sensoren en een synthetic aperture radar.
* EMB-145MP (Maritime Patrol, commercïele benaming EMB145 MP) : maritieme bewaking, gelijkaardig aan de EMB-145SA maar met specifieke sensoren en zonder de side looking radar op de romprug.
- Embraer E-Jet : ontwerp voor een 2-motorig toestel met motoren opgehangen onder de vleugels. Het E-Jet gamma bestaat uit :
* ERJ-170-100 (commerciële benaming : Embraer 170) (2002), max. 78 passagiers.
* ERJ-170-200 (commerciële benaming : Embraer 175) (2003), max. 88 passagiers.
* ERJ-190-100 (commerciële benaming : Embraer 190) (2004), max. 114 passagiers.
* ERJ-190-100 ECJ (Embraer Corporate Jet, commerciële benaming : Embraer Lineage 1000) (2007) : business jet uitvoering van de Embraer 190, geschikt voor max. 19 passagiers.
* ERJ-190-200 (commerciële benaming : Embraer 195) (2004), max. 124 passagiers.
Net als de ERJ was ook de E-Jet verkrijgbaar in diverse subtypes zoals o.a. STD (standaard configuratie), SC (special configuration), LR (long range).
- Embraer E-Jet E-2 (Second Generation) : verbeterde versies van het eerdere E-Jet gamma, bestaande uit 3 varianten uitgerust met turbofan motoren van de Pratt & Whitney PW1000G familie. De vleugels, gebaseerd op de vleugels van de eerste generatie E-Jet maar op meerdere vlakken verbeterd, verschillen voor elk van de 3 varianten. Het E-Jet gamma bestaat uit :
- EMB-312 Tucano (1980) : éénmotorig lestoestel voor militair gebruik, uitgerust met een Pratt & Whitney Canada PT-6A turboprop motor van 750pk. Geleverd aan diverse luchtmachten. Een drastisch aangepaste uitvoering met o.a. een 1100pk Garrett TPE331 turboprop motor werd voor de RAF onder licentie gebouwd door Shorts als de S.312.
- EMB-312H Super Tucano (1991) : “helicopter attack” variant van de Tucano met een verlengde romp en krachtigere PT-6A motoren. 3 prototypes.
- EMB-314 Super Tucano (2003) : op basis van de EMB-312H werd de EMB-314 ontwikkeld, geschikt voor grondaanvallen en Counter-Insurgency missies (éénzitsversie A-29 ALX) en geavanceerde opleiding (tweezitsversie A-29B). Andere uitvoeringen waaronder de A-29N (een geavanceerde aanvalsversie specifiek voor Nato doeleinden) zijn in ontwikkeling.
- EMB-500 Phenom 100 (2007) : kleine business jet, normaal voor 4 passagiers maar mits een aangepaste cabineconfiguratie geschikt voor max. 7.
- EMB-505 Phenom 300 (2008) : business jet, standaard configuratie voor 6 passagiers maar mits een aangepaste cabineconfiguratie geschikt voor max. 10.
- EMB-550 Legacy 500 (2012) : business jet, max. 12 passagiers.
- EMB-550 Praetor 600 (2018) : business jet, gemoderniseerde en verbeterde uitvoering van de Legacy 500.
- EMB-545 Legacy 450 (2013) : business jet, kortere uitvoering van de Legacy 500, max. 9 passagiers.
- EMB-545 Praetor 500 (2018) : business jet, gemoderniseerde en verbeterde uitvoering van de Legacy 450.
- KC-390 Millennium (2015) : 2-motorig militair transportvliegtuig. O.a. besteld door de Nederlandse luchtmacht.
- Door Embraer in licentie gebouwde Piper vliegtuigen :
EMB-710 Carioca (PA28-236 Dakota), EMB-711T Corisco (PA28RT-201 Arrow II), EMB-711ST Corisco (PA28RT-201T Turbo Arrow IV), EMB-712 Tupi (PA28-181 Archer II), EMB-720D Minuano (PA32-301 Saratoga), EMB-721D Minuano (PA32R-301 Saratoga SP), EMB-810D Seneca III (PA34-220T Seneca III), EMB-820C Navajo (PA31-350 Navajo Chieftain).
(Bronnen : Jane’s All The Worlds Aircraft (diverse jaargangen), Embraer, Wikipedia, eigen documentatie)
(Tekst & Foto’s : Guido Van Roy)
Klik op het beeld hierna voor het overzicht van de verschillende types Embraer aan de hand van fotomateriaal.
