LUchtvaart Nationaal Antwerpen Kempen
LUNAK
1922 EERSTE VLUCHT OVER DE ZUIDELIJKE ATLANTISCHE OCEAAN
Naar aanleiding van de twee fotoalbums die aan de Portugal museumpagina van onze website werden toegevoegd leek het ons nuttig iets meer duiding hierbij te verzorgen. Vandaar dit artikel onder de rubriek geschiedenis.
Op 30 maart 1922 steeg de Fairey III D “Lusitania” op vanuit de haven van Lissabon richting Rio de Janeiro, Brazilië. Aan boord waren de piloot Sacadura Cabral en de navigator Gago Coutinho. Doel van de reis was een luchtverbinding te verwezenlijken tussen Europa en Brazilië, waarbij dus een groot deel van de vlucht over het zuidelijk gedeelte van de Atlantische Oceaan zou geschieden. Hierbij werd gebruik gemaakt van een nieuw navigatiehulpmiddel.
De Fairey III D was een éénmotorige tweedekker, meestal voorzien van 2 drijvers al bestonden er ook uitvoering met een vast wielonderstel. De III D was één van de vele varianten van de Fairey III, oorspronkelijk ontworpen voor de Royal Air Force (III A, III B, III C en III F) en de Fleet Air Arm (III D en III F). Het toestel kan met recht en reden een exportsucces genoemd worden. Ook Portugal behoorde tot de gebruikers van de III D, uitgerust met een Rolls Royce Eagle VIII motor van 350pk (260 kW). Het eerste toestel dat aan Portugal geleverd werd kreeg vleugels van grotere spanwijdte en hoewel officieel een III D wordt het soms ook “Fairey F.400” of “Fairey Transatlantic” genoemd (F.400 is het Fairey Aviation Company constructienummer).
Carlos Viegas Gago Coutinho (roepnaam Gago, 17-11-1869 - 18-11-1959) diende vanaf 1888 op diverse schepen van de Portugese zeemacht. Hier ontwikkelde hij zich als een nauwgezet cartograaf en landmeter.
Artur de Sacadura Freire Cabral (roepnaam Sacadura, 23-05-1881 - 15-11-1924) diende eveneens in de Portugese Zeemacht vanaf 1888. Van 1907 tot 1910 werkte hij samen met Gago Coutinho bij de kartering van Mozambique, ook daarna zouden ze nog samen gelijkaardige opdrachten uitvoeren. In 1915/1916 had Sacadura echter de kans om zijn militair vliegbrevet te halen in de militaire vliegschool in het Franse Chartres. Hij bekwaamde zich verder in het vliegen met watervliegtuigen, wat hem in de rangen van de Portugese Zeemacht op korte tijd (1918, amper 2 jaar na het behalen van zijn vliegbrevet) deed opklimmen tot hoofd van het vliegtuigsquadron van de zeemachtbasis van Lissabon.
Ondertussen had Gago Coutinho zich gebogen over het probleem van de navigatie in vlucht. Navigeren vanuit een vliegtuig was tot op dat moment beperkt tot het vergelijken van gegevens op een kaart versus het herkennen van markante gebouwen of geografisch opvallende kenmerken op de grond. Dit liet uiteraard enkel navigatie toe bij goede zichtbaarheid en was volledig onbruikbaar waar er geen herkenningspunten te bespeuren waren, zoals boven de zee. Samen met Sacadura herwerkte Gago de klassieke in de scheepvaart gebruikte sextant in de zogenaamde Bubble Sextant (ook Artificial Horizon Sextant genaamd). De klassieke sextant liet toe aan de hand van de observatie van bepaalde sterren, gekoppeld aan het gebruik van de nodige driehoeksmeetkunde, een exacte positie op aarde vast te stellen op voorwaarde dat een zichtbare horizon als referentie kon dienen. De door Cabral en Coutinho bedachte oplossing liet de navigator toe om zijn uitlezing ook uit te voeren zonder zichtbare horizon.
In 1921 voerden Gago en Sacadura een proefvlucht uit tussen Lissabon en Funchal op het Portugese eiland Madeira, waarbij de correcte werking van hun verbeterde sextant in reële omstandigheden werd uitgetest. Het succes van deze vlucht wordt in Funchal door een bescheiden gedenksteen herdacht (deze gedenksteen staat ietwat onopvallend opgesteld naast de trappen die de haven met de hoger gelegen stad verbinden).
In 1922 werd dan de eerste zuidelijke trans-Atlantische vlucht uitgevoerd. Samen met de geperfectioneerde sextant gebruikte Gago Coutinho een bijkomende uitvinding van zijn hand, de “course corrector” - een instrument dat toeliet koerscorrecties uit te voeren in functie van een eventueel afdrijven door zijwind. De Fairey III D “Lusitania” (c/n F.400, serial Portugese zeemacht “15”) steeg op 30 maart 1922 op nabij de Torre de Belém en bereikte in verschillende etappes de bij Brazilië horende archipel São Pedro en São Paolo op 18 april. Jammer genoeg werd de woeste zee hier fataal voor één van de drijvers en de Lusitania diende opgegeven te worden. De Portugese zeemacht was echter snel om een vervangtoestel (de Fairey III D “Patria”, c/n F.401, serial “16”) per schip over te brengen en op 11 mei kon de luchtreis richting het Braziliaanse vasteland verder gezet worden. Het geluk was echter niet met Gago en Sacadura, door een motordefect dienden ze een noodlanding te maken op zee, waar ze pas na 9 uur weer werden opgepikt door een schip. Alweer zorgde de Portugese zeemacht voor een vervangvliegtuig (de Fairey III D “Santa Cruz”, c/n F.402, serial “17”), zodat op 5 juni de vlucht verder gezet kon worden. Uiteindelijk bereikten ze Rio de Janeiro op 17 juni 1922. De lange reistijd van 71 dagen, deels te wijten aan de wachttijd bij het aanleveren van de 2 opeenvolgende vervangtoestellen, doet absoluut geen afbreuk aan de wetenschappelijke waarde van de vlucht. De verbeterde sextant, die al dan niet in aangepaste vorm nog tot de jaren 1960 in gebruik was, zorgde voor een voorheen ongekend nauwkeurige navigatie. Zonder dit navigatiehulpmiddel zouden lange-afstandsvluchten, zeker met passagiers, zoniet onmogelijk dan toch onverantwoord geweest zijn.
De Santa Cruz werd bewaard en is tegenwoordig te bewonderen in het Museu de Marinha in Belém. Een volledig metalen replica van de Lusitania op ware grootte werd als monument opgericht vlakbij de Torre de Belém, met de neus gericht naar Rio de Janeiro. Wie Lissabon bezoekt en geïnteresseerd is in de luchtvaart kan zijn hartje dus ophalen in het nabijgelegen Belém.
(Bronnen : Wikipedia, diverse websites, eigen documentatie)
(Tekst & Foto’s : Guido Van Roy)
Klik op de foto’s hierna en bekijk de beeldmontage van Guido’s bezoek aan de Portugese musea in 2008.
Naar aanleiding van de twee fotoalbums die aan de Portugal museumpagina van onze website werden toegevoegd leek het ons nuttig iets meer duiding hierbij te verzorgen. Vandaar dit artikel onder de rubriek geschiedenis.
Op 30 maart 1922 steeg de Fairey III D “Lusitania” op vanuit de haven van Lissabon richting Rio de Janeiro, Brazilië. Aan boord waren de piloot Sacadura Cabral en de navigator Gago Coutinho. Doel van de reis was een luchtverbinding te verwezenlijken tussen Europa en Brazilië, waarbij dus een groot deel van de vlucht over het zuidelijk gedeelte van de Atlantische Oceaan zou geschieden. Hierbij werd gebruik gemaakt van een nieuw navigatiehulpmiddel.
De Fairey III D was een éénmotorige tweedekker, meestal voorzien van 2 drijvers al bestonden er ook uitvoering met een vast wielonderstel. De III D was één van de vele varianten van de Fairey III, oorspronkelijk ontworpen voor de Royal Air Force (III A, III B, III C en III F) en de Fleet Air Arm (III D en III F). Het toestel kan met recht en reden een exportsucces genoemd worden. Ook Portugal behoorde tot de gebruikers van de III D, uitgerust met een Rolls Royce Eagle VIII motor van 350pk (260 kW). Het eerste toestel dat aan Portugal geleverd werd kreeg vleugels van grotere spanwijdte en hoewel officieel een III D wordt het soms ook “Fairey F.400” of “Fairey Transatlantic” genoemd (F.400 is het Fairey Aviation Company constructienummer).
Carlos Viegas Gago Coutinho (roepnaam Gago, 17-11-1869 - 18-11-1959) diende vanaf 1888 op diverse schepen van de Portugese zeemacht. Hier ontwikkelde hij zich als een nauwgezet cartograaf en landmeter.
Artur de Sacadura Freire Cabral (roepnaam Sacadura, 23-05-1881 - 15-11-1924) diende eveneens in de Portugese Zeemacht vanaf 1888. Van 1907 tot 1910 werkte hij samen met Gago Coutinho bij de kartering van Mozambique, ook daarna zouden ze nog samen gelijkaardige opdrachten uitvoeren. In 1915/1916 had Sacadura echter de kans om zijn militair vliegbrevet te halen in de militaire vliegschool in het Franse Chartres. Hij bekwaamde zich verder in het vliegen met watervliegtuigen, wat hem in de rangen van de Portugese Zeemacht op korte tijd (1918, amper 2 jaar na het behalen van zijn vliegbrevet) deed opklimmen tot hoofd van het vliegtuigsquadron van de zeemachtbasis van Lissabon.
Ondertussen had Gago Coutinho zich gebogen over het probleem van de navigatie in vlucht. Navigeren vanuit een vliegtuig was tot op dat moment beperkt tot het vergelijken van gegevens op een kaart versus het herkennen van markante gebouwen of geografisch opvallende kenmerken op de grond. Dit liet uiteraard enkel navigatie toe bij goede zichtbaarheid en was volledig onbruikbaar waar er geen herkenningspunten te bespeuren waren, zoals boven de zee. Samen met Sacadura herwerkte Gago de klassieke in de scheepvaart gebruikte sextant in de zogenaamde Bubble Sextant (ook Artificial Horizon Sextant genaamd). De klassieke sextant liet toe aan de hand van de observatie van bepaalde sterren, gekoppeld aan het gebruik van de nodige driehoeksmeetkunde, een exacte positie op aarde vast te stellen op voorwaarde dat een zichtbare horizon als referentie kon dienen. De door Cabral en Coutinho bedachte oplossing liet de navigator toe om zijn uitlezing ook uit te voeren zonder zichtbare horizon.
In 1921 voerden Gago en Sacadura een proefvlucht uit tussen Lissabon en Funchal op het Portugese eiland Madeira, waarbij de correcte werking van hun verbeterde sextant in reële omstandigheden werd uitgetest. Het succes van deze vlucht wordt in Funchal door een bescheiden gedenksteen herdacht (deze gedenksteen staat ietwat onopvallend opgesteld naast de trappen die de haven met de hoger gelegen stad verbinden).
In 1922 werd dan de eerste zuidelijke trans-Atlantische vlucht uitgevoerd. Samen met de geperfectioneerde sextant gebruikte Gago Coutinho een bijkomende uitvinding van zijn hand, de “course corrector” - een instrument dat toeliet koerscorrecties uit te voeren in functie van een eventueel afdrijven door zijwind. De Fairey III D “Lusitania” (c/n F.400, serial Portugese zeemacht “15”) steeg op 30 maart 1922 op nabij de Torre de Belém en bereikte in verschillende etappes de bij Brazilië horende archipel São Pedro en São Paolo op 18 april. Jammer genoeg werd de woeste zee hier fataal voor één van de drijvers en de Lusitania diende opgegeven te worden. De Portugese zeemacht was echter snel om een vervangtoestel (de Fairey III D “Patria”, c/n F.401, serial “16”) per schip over te brengen en op 11 mei kon de luchtreis richting het Braziliaanse vasteland verder gezet worden. Het geluk was echter niet met Gago en Sacadura, door een motordefect dienden ze een noodlanding te maken op zee, waar ze pas na 9 uur weer werden opgepikt door een schip. Alweer zorgde de Portugese zeemacht voor een vervangvliegtuig (de Fairey III D “Santa Cruz”, c/n F.402, serial “17”), zodat op 5 juni de vlucht verder gezet kon worden. Uiteindelijk bereikten ze Rio de Janeiro op 17 juni 1922. De lange reistijd van 71 dagen, deels te wijten aan de wachttijd bij het aanleveren van de 2 opeenvolgende vervangtoestellen, doet absoluut geen afbreuk aan de wetenschappelijke waarde van de vlucht. De verbeterde sextant, die al dan niet in aangepaste vorm nog tot de jaren 1960 in gebruik was, zorgde voor een voorheen ongekend nauwkeurige navigatie. Zonder dit navigatiehulpmiddel zouden lange-afstandsvluchten, zeker met passagiers, zoniet onmogelijk dan toch onverantwoord geweest zijn.
De Santa Cruz werd bewaard en is tegenwoordig te bewonderen in het Museu de Marinha in Belém. Een volledig metalen replica van de Lusitania op ware grootte werd als monument opgericht vlakbij de Torre de Belém, met de neus gericht naar Rio de Janeiro. Wie Lissabon bezoekt en geïnteresseerd is in de luchtvaart kan zijn hartje dus ophalen in het nabijgelegen Belém.
(Bronnen : Wikipedia, diverse websites, eigen documentatie)
(Tekst & Foto’s : Guido Van Roy)
Klik op de foto’s hierna en bekijk de beeldmontage van Guido’s bezoek aan de Portugese musea in 2008.
