LUchtvaart Nationaal Antwerpen Kempen
LUNAK
MILITAIRE TYPEAANDUIDINGEN DEEL 4 - JAPAN
In Japan werden vanaf de jaren 1920 diverse systemen van typeaanduiding opgezet, gescheiden (en sterk verschillend) naargelang het de Imperial Japanese Navy Air Service (de vliegdienst van de Japanse marine) of de Imperial Japanese Army Air Service (de luchtmacht) betrof. Vliegtuigen kregen daarbij een meervoudige identificatie gebaseerd op systemen die in het Engels “Long Type and Model Number” en “Short Designation” genoemd werden.
Imperial Japanese Navy Air Service
In het “Long Type and Model Number” systeem van de Japanse Navy Air Service baseerde men zich bij operationele toestellen voor het “Long Type” gedeelte op de laatste 2 cijfers van het jaar van in dienst name van het vliegtuig, weliswaar volgens de Japanse kalender. De Mitsubishi Zero werd in 1940 in dienst genomen, wat overeenkwam met het jaar 2600 in de Japanse jaartelling (00 of simpelweg 0, Zero, dus). Aan dit typenummer werd een beschrijving van de rol van het vliegtuig toegevoegd. Vervolgens kwam het “Model Number” als indicatie van opeenvolgende versies, bestaande uit 1 cijfer voor de cel van het vliegtuig gevolgd door 1 cijfer voor het motortype. In ons voorbeeld wordt daardoor de volledige typeaanduiding van de Mitsubishi Zero bijvoorbeeld “Type 0 Carrier Fighter Model 21”. De piloten refereerden naar het toestel als de “Rei-sen” of “Zero-sen”, beiden niet-officiële benamingen.
Experimentele vliegtuigen of toestellen in het prototypestadium waren in het “Long Type” gedeelte herkenbaar aan 2 cijfers (jaartelling gebaseerd op het zoveelste jaar van de heerschappij van de Japanse keizer) die het jaar van uitgifte van de specificatie voor dat bepaald nieuw vliegtuigtype voorstelden gevolgd door “-shi” en een tekstuele omschrijving van de rol van het toestel.
Voorbeeld : 17-shi Ko (A) Type Carrier Fighter, een éénmotorig jachtvliegtuig waarvan de specificatie werd uitgevaardigd in het jaar 1942 - de 17 slaat op het 17e jaar van de heerschappij van de regerende Japanse keizer (let op het verschil met de operationele toestellen, waar het jaartal betrekking heeft op het Japanse kalenderjaar).
Het “Short Designation” systeem dat door de Japanse Navy Air Service gehanteerd werd was gelukkig veel overzichtelijker doordat het eigenlijk een gekopieerde en daarna verbeterde versie was van het systeem dat door de US Naval Air Service gehanteerd werd. Als voorbeeld nemen we weer de Mitsubishi Zero jager, die binnen het “Short Designation” systeem de A6M werd : de eerste letter gaf de rol van het vliegtuig aan (A = jachtvliegtuig voor gebruik vanaf vliegdekschepen), het cijfer was een volgnummer voor een voor die rol ontwikkeld vliegtuig (dus afwijkend van de Amerikaanse versie waarbij het nummer per fabrikant werd toegekend), en tenslotte een letter als identificatie van de fabrikant (M = Mitsubishi). Bijkomende cijfers duidden op varianten van het basisontwerp. Vb : De Mitsubishi A6M2 en A6M5 verschilden onderling hoofdzakelijk door het gebruikte motortype.
Imperial Japanese Army Air Service
De Imperial Japanese Army Air Service gebruikte een gedeeltelijk afwijkend systeem.
Het “Long Type and Model Number” systeem was vergelijkbaar met dat van de Navy Air Service. Voorbeeld : “Type 2 Single Seat Fighter” waarbij het cijfer 2 verwijst naar het jaar van in dienst name volgens de Japanse kalender (hier 2602, komt overeen met 1942 in onze jaartelling), gevolgd door een omschrijving van soort en rol van het vliegtuig in kwestie (uiteraard in het Japans, de omschrijving in het Engels is een vertaling).
Ongetwijfeld had het “Long Type and Model Number” systeem zijn praktisch nut, maar net als bij de Japanse Navy Air Service wordt tegenwoordig in de literatuur hoofdzakelijk gebruik gemaakt van het veel overzichtelijkere “Short Designation” systeem, dat gebruik maakte van de letters “Ki-” gevolgd door het projectnummer, een sequentieel toegekend oplopend getal. Merk op dat de naam van de fabrikant nergens voorkomt. Deze wordt dus voorafgaand aan het “Ki-”nummer vermeld. Voorbeeld : Nakajima Ki-44. Eventueel wordt het Ki-nummer nog gevolgd door een Romeins cijfer dat de versie aangeeft en een Japans “Kanji” karakter, in ons alfabet vertaald in zijn fonetische vorm (vb. “ko”, “hei”, “otsu”) dat een weergave is van een kleine aanpassing op een bepaalde versie. Zo vinden we van de Nakajima Ki-84 o.a. versie/variant noteringen als (indicatief, dit is geen volledig overzicht) :
- Ki-84-I-ko, eerste versie met 2 machinegeweren en 2 kanonnen.
- Ki-84-I-otsu, eerste versie met 4 kanonnen.
- Ki-84-II, tweede versie. Versie II verschilde van versie I door het gebruik van hout i.p.v. metaal voor o.a. het achterste deel van de romp.
Binnen de Japanse Air Service kregen de vliegtuigen dikwijls een naam toegekend (“Shoki” in het geval van de Ki-44, “Hayate” voor de Ki-84) maar deze wordt niet beschouwd als horend bij de officiële (administratieve) benaming.
De typeaanduidingen binnen zowel de Japanse Navy als de Army werden terecht onbruikbaar geacht voor rapportering bij de geallieerde intelligence diensten, zodat de Amerikanen in 1942 een eenvoudig op namen gebaseerd systeem opzetten. Japanse jagers kregen een jongensnaam, trainers werden genoemd naar boomsoorten, andere militaire toestellen kregen dan weer vrouwennamen toebedeeld. Voor transportvliegtuigen werden vrouwennamen gekozen die met de letter “T” begonnen. In ons voorbeeldje van de Mitsubishi Zero werd dit toestel voor de Amerikanen de “Zeke”, de Ki-44 Shoki kreeg de naam “Tojo” (soms ook “John”), de Ki-84 Hayate werd “Frank” gedoopt.
Sinds het einde van de 2e Wereldoorlog en het oprichten van de Japanse “Self-Defence” machten in 1954 (dus uitsluitend gericht op zelfverdediging zonder voorzieningen voor het uitvoeren van offensieve acties) gebruiken de Japanners eenvoudigweg de typeaanduidingen zoals die door de fabrikanten (vooral van Japanse of Amerikaanse oorsprong) worden gehanteerd, soms met een “J” als toevoeging aan de versieletters.
Enkele voorbeelden :
- F-104J en F-104DJ : respectievelijk de Japanse uitvoering van de F-104G éénzitter en de F-104D tweezitter. De éénzitters waren uitsluitend voorzien als interceptor overeenkomstig hun rol in zelfverdediging. Ze werden deels door Lockheed gebouwd en door Mitsubishi geassembleerd of deels volledig in licentie gebouwd bij Mitsubishi. De 2-zits F-104DJ’s werden grotendeels door Mitsubishi en Kawasaki geassembleerd uit door Lockheed geproduceerde onderdelen.
- F-15J en F-15DJ: respectievelijk de Japanse versie van de F-15C éénzitter en F-15D tweezitter, in licentie gebouwd bij Mitsubishi Heavy Industries.
- C-130H Hercules : in dit geval wordt geen “J” toegevoegd aan de versieletter.
- Mitsubishi T-2 en F-1 : de T-2 was een tweemotorig tweezits geavanceerd lestoestel dat verder ontwikkeld werd tot de éénzits F-1 aanvalsjager. Qua uiterlijk lijken de T-2 en de F-1 sterk op de Frans/Britse Sepecat Jaguar. Let op het gebruik van de Amerikaans aandoende manier van typeaanduiding.
(Geraadpleegde bronnen: Wikipedia - Air International (tijdschrift, diverse nummers) - eigen documentatie)
In deel 5 gaan we dieper in op de Duitse systemen van naamgeving voor vliegtuigen in militaire dienst.
(Tekst: Guido Van Roy)
Klik op onderstaande foto voor een kort fotografisch overzicht. Gebruik de infoknop rechtsboven (omcirkelde “i”) voor een gedetailleerde typebeschrijving bij elke foto.
In Japan werden vanaf de jaren 1920 diverse systemen van typeaanduiding opgezet, gescheiden (en sterk verschillend) naargelang het de Imperial Japanese Navy Air Service (de vliegdienst van de Japanse marine) of de Imperial Japanese Army Air Service (de luchtmacht) betrof. Vliegtuigen kregen daarbij een meervoudige identificatie gebaseerd op systemen die in het Engels “Long Type and Model Number” en “Short Designation” genoemd werden.
Imperial Japanese Navy Air Service
In het “Long Type and Model Number” systeem van de Japanse Navy Air Service baseerde men zich bij operationele toestellen voor het “Long Type” gedeelte op de laatste 2 cijfers van het jaar van in dienst name van het vliegtuig, weliswaar volgens de Japanse kalender. De Mitsubishi Zero werd in 1940 in dienst genomen, wat overeenkwam met het jaar 2600 in de Japanse jaartelling (00 of simpelweg 0, Zero, dus). Aan dit typenummer werd een beschrijving van de rol van het vliegtuig toegevoegd. Vervolgens kwam het “Model Number” als indicatie van opeenvolgende versies, bestaande uit 1 cijfer voor de cel van het vliegtuig gevolgd door 1 cijfer voor het motortype. In ons voorbeeld wordt daardoor de volledige typeaanduiding van de Mitsubishi Zero bijvoorbeeld “Type 0 Carrier Fighter Model 21”. De piloten refereerden naar het toestel als de “Rei-sen” of “Zero-sen”, beiden niet-officiële benamingen.
Experimentele vliegtuigen of toestellen in het prototypestadium waren in het “Long Type” gedeelte herkenbaar aan 2 cijfers (jaartelling gebaseerd op het zoveelste jaar van de heerschappij van de Japanse keizer) die het jaar van uitgifte van de specificatie voor dat bepaald nieuw vliegtuigtype voorstelden gevolgd door “-shi” en een tekstuele omschrijving van de rol van het toestel.
Voorbeeld : 17-shi Ko (A) Type Carrier Fighter, een éénmotorig jachtvliegtuig waarvan de specificatie werd uitgevaardigd in het jaar 1942 - de 17 slaat op het 17e jaar van de heerschappij van de regerende Japanse keizer (let op het verschil met de operationele toestellen, waar het jaartal betrekking heeft op het Japanse kalenderjaar).
Het “Short Designation” systeem dat door de Japanse Navy Air Service gehanteerd werd was gelukkig veel overzichtelijker doordat het eigenlijk een gekopieerde en daarna verbeterde versie was van het systeem dat door de US Naval Air Service gehanteerd werd. Als voorbeeld nemen we weer de Mitsubishi Zero jager, die binnen het “Short Designation” systeem de A6M werd : de eerste letter gaf de rol van het vliegtuig aan (A = jachtvliegtuig voor gebruik vanaf vliegdekschepen), het cijfer was een volgnummer voor een voor die rol ontwikkeld vliegtuig (dus afwijkend van de Amerikaanse versie waarbij het nummer per fabrikant werd toegekend), en tenslotte een letter als identificatie van de fabrikant (M = Mitsubishi). Bijkomende cijfers duidden op varianten van het basisontwerp. Vb : De Mitsubishi A6M2 en A6M5 verschilden onderling hoofdzakelijk door het gebruikte motortype.
Imperial Japanese Army Air Service
De Imperial Japanese Army Air Service gebruikte een gedeeltelijk afwijkend systeem.
Het “Long Type and Model Number” systeem was vergelijkbaar met dat van de Navy Air Service. Voorbeeld : “Type 2 Single Seat Fighter” waarbij het cijfer 2 verwijst naar het jaar van in dienst name volgens de Japanse kalender (hier 2602, komt overeen met 1942 in onze jaartelling), gevolgd door een omschrijving van soort en rol van het vliegtuig in kwestie (uiteraard in het Japans, de omschrijving in het Engels is een vertaling).
Ongetwijfeld had het “Long Type and Model Number” systeem zijn praktisch nut, maar net als bij de Japanse Navy Air Service wordt tegenwoordig in de literatuur hoofdzakelijk gebruik gemaakt van het veel overzichtelijkere “Short Designation” systeem, dat gebruik maakte van de letters “Ki-” gevolgd door het projectnummer, een sequentieel toegekend oplopend getal. Merk op dat de naam van de fabrikant nergens voorkomt. Deze wordt dus voorafgaand aan het “Ki-”nummer vermeld. Voorbeeld : Nakajima Ki-44. Eventueel wordt het Ki-nummer nog gevolgd door een Romeins cijfer dat de versie aangeeft en een Japans “Kanji” karakter, in ons alfabet vertaald in zijn fonetische vorm (vb. “ko”, “hei”, “otsu”) dat een weergave is van een kleine aanpassing op een bepaalde versie. Zo vinden we van de Nakajima Ki-84 o.a. versie/variant noteringen als (indicatief, dit is geen volledig overzicht) :
- Ki-84-I-ko, eerste versie met 2 machinegeweren en 2 kanonnen.
- Ki-84-I-otsu, eerste versie met 4 kanonnen.
- Ki-84-II, tweede versie. Versie II verschilde van versie I door het gebruik van hout i.p.v. metaal voor o.a. het achterste deel van de romp.
Binnen de Japanse Air Service kregen de vliegtuigen dikwijls een naam toegekend (“Shoki” in het geval van de Ki-44, “Hayate” voor de Ki-84) maar deze wordt niet beschouwd als horend bij de officiële (administratieve) benaming.
De typeaanduidingen binnen zowel de Japanse Navy als de Army werden terecht onbruikbaar geacht voor rapportering bij de geallieerde intelligence diensten, zodat de Amerikanen in 1942 een eenvoudig op namen gebaseerd systeem opzetten. Japanse jagers kregen een jongensnaam, trainers werden genoemd naar boomsoorten, andere militaire toestellen kregen dan weer vrouwennamen toebedeeld. Voor transportvliegtuigen werden vrouwennamen gekozen die met de letter “T” begonnen. In ons voorbeeldje van de Mitsubishi Zero werd dit toestel voor de Amerikanen de “Zeke”, de Ki-44 Shoki kreeg de naam “Tojo” (soms ook “John”), de Ki-84 Hayate werd “Frank” gedoopt.
Sinds het einde van de 2e Wereldoorlog en het oprichten van de Japanse “Self-Defence” machten in 1954 (dus uitsluitend gericht op zelfverdediging zonder voorzieningen voor het uitvoeren van offensieve acties) gebruiken de Japanners eenvoudigweg de typeaanduidingen zoals die door de fabrikanten (vooral van Japanse of Amerikaanse oorsprong) worden gehanteerd, soms met een “J” als toevoeging aan de versieletters.
Enkele voorbeelden :
- F-104J en F-104DJ : respectievelijk de Japanse uitvoering van de F-104G éénzitter en de F-104D tweezitter. De éénzitters waren uitsluitend voorzien als interceptor overeenkomstig hun rol in zelfverdediging. Ze werden deels door Lockheed gebouwd en door Mitsubishi geassembleerd of deels volledig in licentie gebouwd bij Mitsubishi. De 2-zits F-104DJ’s werden grotendeels door Mitsubishi en Kawasaki geassembleerd uit door Lockheed geproduceerde onderdelen.
- F-15J en F-15DJ: respectievelijk de Japanse versie van de F-15C éénzitter en F-15D tweezitter, in licentie gebouwd bij Mitsubishi Heavy Industries.
- C-130H Hercules : in dit geval wordt geen “J” toegevoegd aan de versieletter.
- Mitsubishi T-2 en F-1 : de T-2 was een tweemotorig tweezits geavanceerd lestoestel dat verder ontwikkeld werd tot de éénzits F-1 aanvalsjager. Qua uiterlijk lijken de T-2 en de F-1 sterk op de Frans/Britse Sepecat Jaguar. Let op het gebruik van de Amerikaans aandoende manier van typeaanduiding.
(Geraadpleegde bronnen: Wikipedia - Air International (tijdschrift, diverse nummers) - eigen documentatie)
In deel 5 gaan we dieper in op de Duitse systemen van naamgeving voor vliegtuigen in militaire dienst.
(Tekst: Guido Van Roy)
Klik op onderstaande foto voor een kort fotografisch overzicht. Gebruik de infoknop rechtsboven (omcirkelde “i”) voor een gedetailleerde typebeschrijving bij elke foto.
