LUchtvaart Nationaal Antwerpen Kempen
LUNAK
INTERPRETATIE ZWART / WIT FOTO’S
Foto’s maken is tegenwoordig bijzonder eenvoudig geworden, met een resultaat dat direct te bekijken is. Ooit was het anders… de iets ouderen hebben waarschijnlijk jarenlang met filmrolletjes gewerkt, hetzij onder de vorm van kleurnegatieffilm, hetzij met zogenaamde omkeerfilm die kleurdia’s opleverde. Nog langer geleden was zwart/wit film de enige mogelijkheid om een onderwerp te vereeuwigen. En dat laatste brengt ons meteen bij een niet onbelangrijk probleem : hoe kan een zwart/wit foto correct geïnterpreteerd worden om er de juiste kleuren van bijvoorbeeld een vliegtuig uit te halen?
Eigenlijk is het antwoord op die vraag eenvoudig: NIET !
Maar dat moet toch een beetje genuanceerd worden...
De allereerste fotonegatieven werden vastgelegd op lichtgevoelige glasplaten, kwetsbaar, zwaar en onhandig om mee te werken. Een belangrijke verbetering vormden dan ook de eerste rolfilms op basis van lichtgevoelig papier, die vanaf 1884 door George Eastman werden geproduceerd. In 1885 bedacht dezelfde man een lichtdichte rolhouder voor zijn rolfilms, en vanaf 1888 commercialiseerde hij zijn eerste fotocamera onder de merknaam Kodak, uiteraard gebouwd voor de door hem bedachte filmrolletjes in de lichtdichte rolhouder. Hierdoor werd fotografie een stuk eenvoudiger voor de (gefortuneerde) liefhebber.
De toenmalige rolfilms leverden voor hun tijd weliswaar knappe (zwart/wit) beelden, maar toch was er één belangrijk euvel : de gevoeligheid besloeg niet het ganse kleurenspectrum. In dat verband spreekt men van orthochromatische film : ongevoelig voor rood en slechts beperkt gevoelig voor oranje en geel terwijl voor blauw de hoogste gevoeligheid werd opgetekend. Het gevolg was dat de van deze films afgedrukte foto’s rood als zwart weergeven terwijl oranje en geel er eerder donkergrijs uitzien, blauw wordt dan weer abnormaal lichtgrijs tot wit. Aangezien het menselijk brein “in kleur werkt” wordt er een bepaald verloop van grijstinten in een zwart/wit foto verwacht, wat met die orthochromatische film niet helemaal verwezenlijkt werd. Donkerblauw zou er in zwart/wit bijvoorbeeld donkerder moeten uitzien dan knalrood, maar het tegenovergestelde was waar.
Er was dus behoefte aan een filmemulsie met een gevoeligheid die over het ganse kleurenspectrum een min of meer lineair verloop kende. In de vroege jaren 1900 kwam een dergelijk type film, panchromatische film genaamd, op de markt. Een echte doorbraak in het algemeen gebruik van dit type film kwam er echter pas na de tweede wereldoorlog, o.a. doordat panchromatische films veel duurder waren en slechts een beperkte houdbaarheid hadden in vergelijking met orthochromatische films.
En wat heeft dit alles nu met luchtvaart te maken ? De modelbouwers onder ons weten het maar al te goed : probeer maar eens uit te vissen welke kleuren de pin-up op een B-17 bommenwerper heeft als je enkel over een zwart/wit foto beschikt ! Had ze een donkere of lichte huid ? Als de foto op orthochromatische (afgekort : ortho) film gemaakt werd zal haar huid er behoorlijk donker uitzien terwijl dezelfde foto op panchromatische (afgekort : pan) film een veel lichtere tint zou tonen. Idem voor het haar : op ortho film is er amper verschil tussen roodharig of zwartharig terwijl dit op pan film net heel duidelijk is. En die foto van een mysterieuze Spitfire… was het een Frans toestel (de Franse driekleur op de staart heeft het blauw vooraan) of eentje van de RAF (met een “vlag” op de staart waarbij het rood vooraan staat) ? Ortho film maakt het blauw van deze fin flash lichtgrijs en het rood nagenoeg zwart, pan film doet net het omgekeerde. Dezelfde ortho film levert trouwens eigenaardige donkere tinten op voor de gele rand omheen de RAF rompkokardes, wat soms verkeerdelijk geïnterpreteerd wordt als een met camouflageverf weggeverfde gele rand…
Het wordt nog moeilijker als de fotograaf destijds ook een geel- of oranjefilter gebruikte om meer contrast te krijgen in de lucht (een populair trucje bij de toenmalige landschapsfotografen) : blauw wordt donkerder, geel/oranje/rood wordt lichter, en dat zowel bij ortho als pan film…
Zwart/wit film zet dus kleuren om naar grijstinten. Maar licht en schaduw worden op een zwart/wit film eveneens in grijstinten weergegeven : overbelichte delen van een foto worden lichtgrijs tot wit, onderbelichte delen worden donkergrijs tot zwart. Het is dus bijna onmogelijk om eenduidige conclusies te trekken uit een zwart/wit foto. Helemaal hopeloos wordt het als diezelfde foto dan ook nog eens in recentere jaren digitaal bewerkt werd, waarbij correcties werden uitgevoerd aan hoge lichten en schaduwen.
De enige houvast bij de interpretatie van zwart/wit foto’s zijn de grijstinten waarvan men met 100% zekerheid de echte kleuren kent, bijvoorbeeld aan de hand van andere (kleuren-)foto’s van een gelijkaardig vliegtuig of kleurenschema. Van daaruit vertrekkende kan men met een redelijke nauwkeurigheid bepaalde kleuren herkennen of afleiden, zonder evenwel de juiste tint te kunnen vaststellen.
Via het internet bereiken ons regelmatig prachtige kleurenfoto’s uit lang vervlogen tijden toen kleurenfotografie amper werd toegepast (gepatenteerd in 1903, sporadisch gebruikt in de periode voor de 2e Wereldoorlog maar pas commercieel doorgebroken in de jaren 1960 !). Meestal gaat het daarbij over via AI ingekleurde zwart/wit foto’s. Deze soms bijzonder knappe bewerking moet echter met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden, er is inderdaad geen enkele garantie omtrent het gebruik van de juiste kleuren. Zo zagen we al ingekleurde foto’s van RAF grondpersoneel in een bruin uniform in plaats van het bekende blauwgrijs…
We kunnen dan ook niet anders dan besluiten dat in een groot aantal gevallen de exacte kleuren voor altijd een vraagteken zullen blijven, maar dat met wat gezond verstand en degelijke informatie (boeken, goede kleurenfoto’s, kleurkaarten), een redelijk correcte inschatting kan gemaakt worden.
(Bronnen : internet, eigen documentatie)
(Tekst & Foto’s : Guido Van Roy)
Klik op onderstaande foto voor enkele voorbeelden.
Gebruik de “i” knop voor meer informatie bij elke illustratie.
Foto’s maken is tegenwoordig bijzonder eenvoudig geworden, met een resultaat dat direct te bekijken is. Ooit was het anders… de iets ouderen hebben waarschijnlijk jarenlang met filmrolletjes gewerkt, hetzij onder de vorm van kleurnegatieffilm, hetzij met zogenaamde omkeerfilm die kleurdia’s opleverde. Nog langer geleden was zwart/wit film de enige mogelijkheid om een onderwerp te vereeuwigen. En dat laatste brengt ons meteen bij een niet onbelangrijk probleem : hoe kan een zwart/wit foto correct geïnterpreteerd worden om er de juiste kleuren van bijvoorbeeld een vliegtuig uit te halen?
Eigenlijk is het antwoord op die vraag eenvoudig: NIET !
Maar dat moet toch een beetje genuanceerd worden...
De allereerste fotonegatieven werden vastgelegd op lichtgevoelige glasplaten, kwetsbaar, zwaar en onhandig om mee te werken. Een belangrijke verbetering vormden dan ook de eerste rolfilms op basis van lichtgevoelig papier, die vanaf 1884 door George Eastman werden geproduceerd. In 1885 bedacht dezelfde man een lichtdichte rolhouder voor zijn rolfilms, en vanaf 1888 commercialiseerde hij zijn eerste fotocamera onder de merknaam Kodak, uiteraard gebouwd voor de door hem bedachte filmrolletjes in de lichtdichte rolhouder. Hierdoor werd fotografie een stuk eenvoudiger voor de (gefortuneerde) liefhebber.
De toenmalige rolfilms leverden voor hun tijd weliswaar knappe (zwart/wit) beelden, maar toch was er één belangrijk euvel : de gevoeligheid besloeg niet het ganse kleurenspectrum. In dat verband spreekt men van orthochromatische film : ongevoelig voor rood en slechts beperkt gevoelig voor oranje en geel terwijl voor blauw de hoogste gevoeligheid werd opgetekend. Het gevolg was dat de van deze films afgedrukte foto’s rood als zwart weergeven terwijl oranje en geel er eerder donkergrijs uitzien, blauw wordt dan weer abnormaal lichtgrijs tot wit. Aangezien het menselijk brein “in kleur werkt” wordt er een bepaald verloop van grijstinten in een zwart/wit foto verwacht, wat met die orthochromatische film niet helemaal verwezenlijkt werd. Donkerblauw zou er in zwart/wit bijvoorbeeld donkerder moeten uitzien dan knalrood, maar het tegenovergestelde was waar.
Er was dus behoefte aan een filmemulsie met een gevoeligheid die over het ganse kleurenspectrum een min of meer lineair verloop kende. In de vroege jaren 1900 kwam een dergelijk type film, panchromatische film genaamd, op de markt. Een echte doorbraak in het algemeen gebruik van dit type film kwam er echter pas na de tweede wereldoorlog, o.a. doordat panchromatische films veel duurder waren en slechts een beperkte houdbaarheid hadden in vergelijking met orthochromatische films.
En wat heeft dit alles nu met luchtvaart te maken ? De modelbouwers onder ons weten het maar al te goed : probeer maar eens uit te vissen welke kleuren de pin-up op een B-17 bommenwerper heeft als je enkel over een zwart/wit foto beschikt ! Had ze een donkere of lichte huid ? Als de foto op orthochromatische (afgekort : ortho) film gemaakt werd zal haar huid er behoorlijk donker uitzien terwijl dezelfde foto op panchromatische (afgekort : pan) film een veel lichtere tint zou tonen. Idem voor het haar : op ortho film is er amper verschil tussen roodharig of zwartharig terwijl dit op pan film net heel duidelijk is. En die foto van een mysterieuze Spitfire… was het een Frans toestel (de Franse driekleur op de staart heeft het blauw vooraan) of eentje van de RAF (met een “vlag” op de staart waarbij het rood vooraan staat) ? Ortho film maakt het blauw van deze fin flash lichtgrijs en het rood nagenoeg zwart, pan film doet net het omgekeerde. Dezelfde ortho film levert trouwens eigenaardige donkere tinten op voor de gele rand omheen de RAF rompkokardes, wat soms verkeerdelijk geïnterpreteerd wordt als een met camouflageverf weggeverfde gele rand…
Het wordt nog moeilijker als de fotograaf destijds ook een geel- of oranjefilter gebruikte om meer contrast te krijgen in de lucht (een populair trucje bij de toenmalige landschapsfotografen) : blauw wordt donkerder, geel/oranje/rood wordt lichter, en dat zowel bij ortho als pan film…
Zwart/wit film zet dus kleuren om naar grijstinten. Maar licht en schaduw worden op een zwart/wit film eveneens in grijstinten weergegeven : overbelichte delen van een foto worden lichtgrijs tot wit, onderbelichte delen worden donkergrijs tot zwart. Het is dus bijna onmogelijk om eenduidige conclusies te trekken uit een zwart/wit foto. Helemaal hopeloos wordt het als diezelfde foto dan ook nog eens in recentere jaren digitaal bewerkt werd, waarbij correcties werden uitgevoerd aan hoge lichten en schaduwen.
De enige houvast bij de interpretatie van zwart/wit foto’s zijn de grijstinten waarvan men met 100% zekerheid de echte kleuren kent, bijvoorbeeld aan de hand van andere (kleuren-)foto’s van een gelijkaardig vliegtuig of kleurenschema. Van daaruit vertrekkende kan men met een redelijke nauwkeurigheid bepaalde kleuren herkennen of afleiden, zonder evenwel de juiste tint te kunnen vaststellen.
Via het internet bereiken ons regelmatig prachtige kleurenfoto’s uit lang vervlogen tijden toen kleurenfotografie amper werd toegepast (gepatenteerd in 1903, sporadisch gebruikt in de periode voor de 2e Wereldoorlog maar pas commercieel doorgebroken in de jaren 1960 !). Meestal gaat het daarbij over via AI ingekleurde zwart/wit foto’s. Deze soms bijzonder knappe bewerking moet echter met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden, er is inderdaad geen enkele garantie omtrent het gebruik van de juiste kleuren. Zo zagen we al ingekleurde foto’s van RAF grondpersoneel in een bruin uniform in plaats van het bekende blauwgrijs…
We kunnen dan ook niet anders dan besluiten dat in een groot aantal gevallen de exacte kleuren voor altijd een vraagteken zullen blijven, maar dat met wat gezond verstand en degelijke informatie (boeken, goede kleurenfoto’s, kleurkaarten), een redelijk correcte inschatting kan gemaakt worden.
(Bronnen : internet, eigen documentatie)
(Tekst & Foto’s : Guido Van Roy)
Klik op onderstaande foto voor enkele voorbeelden.
Gebruik de “i” knop voor meer informatie bij elke illustratie.
