LUchtvaart Nationaal Antwerpen Kempen
LUNAK
F-16 WETENSWAARDIGHEDEN & EIGENAARDIGHEDEN - DEEL 2
In deel 1 kwam in het kort de ontstaansgeschiedenis van de F-16 aan bod. Tevens beschreven we enkele eigenaardigheden die de F-16 onderscheidde van zijn concurrenten. In deel 2 vervolledigen we ons overzicht van al dan niet interessante weetjes over de F-16.
Benamingen
-General Dynamics Model 401-16B : fabrieksbenaming voor de finale configuratie van basisontwerp Model 401, die uiteindelijk in prototypevorm gebouwd werd.
-YF-16 : 2 prototypes, serials 72-1567 en 72-1568, gebouwd in opdracht van de USAF (YF-16 : Y staat voor voorserie/prototype, F voor Fighter, 16 geeft aan dat het de 16e Fighter betreft in het nummeringssysteem van de USAF/US Navy/US Army).
-F-16 FSD (Full Scale Development) : de YF-16’s waren “technology demonstrators” en als dusdanig niet representatief voor een operationele versie. General Dynamics bouwde 6 F-16A FSD’s en 2 F-16B FSD’s die als de eigenlijke prototypes van de productieversie kunnen beschouwd worden.
-F-16A : oorspronkelijke productieversie van de éénzitsuitvoering. De latere verbeterde productieversies werden F-16C gedoopt.
-F-16B : oorspronkelijke productieversie van de tweezitsuitvoering, volledig operationeel inzetbaar hoewel in hoofdzaak bedoeld als conversietrainer. De latere verbeterde productieversies werden F-16D gedoopt.
-F-16AM en F-16BM : typeaanduiding van de F-16A en B die een grondig modernisatieprogramma (MLU - Mid-Life Update) van de electronica en computersystemen voor o.a. besturing, navigatie, communicatie en wapensystemen ondergingen vanaf ca. 1990.
-Ondertussen zijn er meerdere versies van de F-16 in productie (geweest), allen in mindere of meerdere mate verschillend van de grote productiereeksen F-16A/C en F-16B/D. Het zou ons echter te ver leiden daarop in te gaan binnen het bestek van dit artikel.
-Electric Jet : populaire benaming die aanvankelijk door de niet-gespecialiseerde pers gehanteerd werd voor de “elektrisch bediende” F-16.
-Condor : oorspronkelijk voorgestelde naam voor de F-16.
-Fighting Falcon : officiële doopnaam voor de F-16, toegekend op 21 juli 1980.
-Viper : door piloten gebruikte naam voor de F-16.
Afwijkende versies
-F-16/79 : minder krachtige variant van de F-16, uitgerust met de minder gesofisticeerde General Electric J79 motor, die aangeboden werd aan o.a. Zuid Korea en Pakistan. Geen serieproductie.
-F-16/101 : F-16 versie met een General Electric F101 motor, als alternatief voor de Pratt & Whitney F100. Geen serieproductie, maar de F101 werd verder ontwikkeld in de F110 die wel als alternatief wordt aangeboden in de F-16. Zowel de F100 als de latere F110 behoorden bij hun introductie tot de allermodernste motoren voor gevechtsvliegtuigen.
-YF-16 CCV (Control-Configured Vehicle) en F-16A AFTI (Advanced Fighter Technology Integration) : testprogramma waarbij de YF-16 72-1567 en de F-16A FSD 75-0750 respectievelijk in 1976 en 1979 werden omgebouwd met o.a. extra stuurvlakken onder de luchtinlaat. Beide toestellen werden in opeenvolgende programma’s getest bij het vliegen onder “onmogelijke” vluchtattitudes, zoals bv. een horizontale vlucht terwijl de neus van het vliegtuig (binnen bepaalde grenzen) naar beneden wijst.
-F-16XL : jachtbommenwerper, door General Dynamics ontworpen als mogelijke opvolger voor de F-111 van de USAF. Verlengde romp en grote “geknikte” deltavleugel, 2 prototypes omgebouwd uit 2 F-16A FSD’s (75-0749 en 75-0747 - deze laatste werd terzelfdertijd omgebouwd met een tweezitscockpit). Voor een eventuele serieproductie waren de benamingen F-16E en F-16F gereserveerd voor respectievelijk de éénzits en de tweezits variant. De F-111 werd echter opgevolgd door de F-15E en de F-16XL werd niet in productie genomen. De beide F-16XL prototypes werden aan de NASA geleverd en enkele jaren gebruikt voor testvluchten. De gereserveerde typeaanduidingen F-16E en F-16F werden later hergebruikt voor een verder gemoderniseerde variant van respectievelijk de F-16C en F-16D.
-F-16 Agile Falcon : voorstel van General Dynamics voor een F-16 met een 25% grotere vleugel. Niet gebouwd.
-F-21 : ontwerp van Lockheed-Martin (die in 1993 de productie van de F-16 in Forth Worth, Texas van General Dynamics overnam) voor de Indische Luchtmacht. De F-21 zou een sterk gemoderniseerde F-16 worden met o.a. een cockpitlayout gelijkaardig aan de Lockheed-Martin F-35. Niet gebouwd.
-F-2 : door Mitsubishi ontwikkelde variant van de F-16 voor de Japanse Luchtmacht, gebaseerd op het ontwerp van de F-16 Agile Falcon. Uiterlijke verschillen : de grotere vleugel en een “klassieke” canopy met afzonderlijk windscherm.
De (Y)F-16 in België
De aankoop van een nieuw gevechtsvliegtuig voor de Belgische Luchtmacht was in de vroege jaren 1970 zowat in het hele land één van DE gespreksonderwerpen dat voor verhitte discussies zorgde. De oliecrisis van 1973 gevolgd door enkele jaren van nooit eerder geziene inflatiecijfers wakkerden de protesten tegen de “ongehoorde” uitgave van 30 miljard Belgische Frank aan (ongeveer 750 miljoen Euro). Er werd zelfs een actiecomité “Neen aan de 30 miljard” opgericht en de protesten tegen de “aankoop van de eeuw” waren zowat overal in België zichtbaar met affiches achter de ramen en strooibiljetten tussen de ruitenwissers van geparkeerde auto’s. Een nationale betoging op 12 januari 1975 zette het ongenoegen van de Belgische bevolking nog meer in de verf. Minister van Landsverdediging Paul Vanden Boeynants kon echter de geplande aankoop doorzetten onder de regering Tindemans I en in juni 1975 werd het aankoopcontract voor 116 F-16’s (96 F-16A + 20 F-16B) ondertekend.
In februari 1983 volgde een bijkomende aankoop van 44 F-16’s (40 F-16A + 4 F-16B) als gedeeltelijke vervangers van de Dassault Mirage 5’s. Ook dit laatste aankoopcontract werd voorafgegaan door enkele opmerkelijke politieke maneuvers, waarbij gesuggereerd werd om de Mirage 5’s (hoofdzakelijk gebruikt voor grondaanvallen) te vervangen door de Alpha Jet (in essentie een lesvliegtuig), de Sepecat Jaguar, de Mirage F1 of de Fairchild/Republic A-10A (!). Zelfs de McDonnell-Douglas F-15E (“duurder dan de F-16”), de Dassault Mirage 4000 (een prototype waarvan een operationele versie niet eens in de ontwerpfase zat) of een aankoop van nieuwe Mirage 5’s (verouderd maar op dat moment nog in productie voor minder gefortuneerde klanten) kwamen ter sprake… alles, zolang het maar geen F-16 was ! De Waalse luchtvaartindustrie ijverde dan weer om meer F-16’s te mogen bouwen, en uiteindelijk wonnen zij het pleit.
Begin juni 1977 was de 2e YF-16 (72-1568) aanwezig op het 32e Salon Internationale de L’Aéronautique et de l’Espace op Le Bourget. Het toestel was voorzien van shownummer 54 en droeg vooraan op de romp een banner met de vlaggen van de 6 eerste landen die de F-16 hadden besteld : USA, België, Denemarken, Nederland, Noorwegen en Iran (die de F-16’s uiteindelijk niet zou krijgen). Na het Salon van Le Bourget begon deze F-16 een tournee doorheen Europa, waarbij o.a. de airshow van Brustem (25/26 juni 1977) werd aangedaan. Het toestel stond op beide dagen op de static, met permanent een massa mensen errond, tot hij voor zijn flight demo moest weggesleept worden. Die demo begon met een take off simultaan met een F-104G. Nog voor de Starfighter zijn neuswiel van de runway kon losmaken zat de F-16 reeds in een loodrechte klim om al snel uit het zicht te verdwijnen. Niemand in het publiek had iets dergelijks ooit gezien ! Eerlijkheidshalve moeten we er wel bijzeggen dat de Starfighter startte in een volledige operationele configuratie (droptanks + Sidewinder missiles) terwijl de YF-16 “clean” vloog.
De Belgische Luchtmacht scoorde een aantal interessante primeurs met haar F-16’s. Zo werd op vrijdag 26 januari 1979 de eerste in Europa gebouwde F-16 afgeleverd, onder grote persbelangstelling (F-16B met militaire registratie FB-01, 1e vlucht vanaf Sabca Gosselies op 11 december 1978).
Een andere primeur voor onze luchtmacht die eveneens in 1979 plaatsvond was de eerste non-stop vlucht van België (Beauvechain) naar de USA (Wright Patterson, Ohio) met een gevechtsvliegtuig. De F-16 gevlogen door majoor (later generaal) Jozef “Jef” De Heyn (tevens de eerste Belgische F-16 demopiloot in de periode 1979-1981), werd hierbij 4 maal in vlucht van brandstof voorzien door USAF KC-135 tankers.
Het 349e Smaldeel van de Belgische Luchtmacht verwierf als eerste Europese eenheid de operationele status, op 7 januari 1981 in de verf gezet tijdens een plechtigheid op de basis van Beauvechain.
Ook opvallend : bij een luchtgevecht tijdens een oefening slaagde de Belgische Luchtmacht (met de F-16A FA-02) er als eerste ter wereld in een “kill” te scoren op een Amerikaanse McDonnell-Douglas F-15.
Een minder aangename primeur viel de Nederlandse Luchtmacht te beurt, zij verloren in het voorjaar van 1980 als eerste Europese gebruiker een F-16 bij een crash met dodelijke afloop. De eerste Belgische F-16 crash en de 2e binnen Europa vond plaats nabij het Henegouwse Buzet op maandag 28 juli 1980, gelukkig kon de piloot zich met zijn schietstoel redden.
Over het operationeel gebruik van de Belgische F-16’s gaan we het hier niet hebben, daarover is voldoende leesvoer beschikbaar, zowel in gedrukte vorm als online.
Kandidaat-opvolgers voor de F-16
Ook aan de levensloop van de Belgische F-16’s komt stilaan een einde. Een openbare aanbesteding werd uitgeschreven en 5 mogelijke opvolgers werden gepromoot door hun respectievelijke fabrikanten :
-Saab JAS-39 Gripen : teruggetrokken als officiële kandidaat nadat eerder Denemarken en Nederland reeds hun voorkeur voor de F-35 hadden uitgesproken. De neutrale status van Zweden maakte een aankoop binnen de Nato trouwens politiek moeilijk.
-Boeing (McDonnell-Douglas) F-18E Super Hornet : de F-18E werd tijdens een militaire oefening op Florennes gedemonstreerd maar in 2017 besliste Boeing geen offerte in te dienen. Men was van oordeel toch geen kans op een bestelling te maken aangezien de oorspronkelijke “F-16 landen” Nederland, Noorwegen en Denemarken reeds veel eerder in het F-35A programma gestapt waren.
-Dassault Rafale : geschrapt aangezien de offerte van Dassault niet volgens de geijkte procedure aan België werd overhandigd.
-Eurofighter Typhoon : hoewel de ingediende offerte volledig aan de eisen beantwoordde viel de Typhoon af vanwege de te hoge prijs.
-Lockheed-Martin F-35A : de uiteindelijke keuze. Doorslaggevend waren naast de operationele capaciteiten van het vliegtuig ook de economische compensaties die Lockheed-Martin kon bieden, evenals de voordelen op het vlak van internationale samenwerking met een aantal andere Nato landen.
Ondertussen vliegen de eerste Belgische exemplaren in de USA en zijn piloten en grondpersoneel in volle opleiding. Nog even geduld tot we de eerste Belgische F-35A “live” kunnen bewonderen op de vliegbasis van Florennes of Kleine Brogel!
(Gebruikte bronnen : Momenten uit de geschiedenis van de Belgische Luchtmacht (Jean Buzin, 2022), diverse websites waaronder BelgianWings.be en Wikipedia, eigen documentatie)
(Tekst & foto’s: Guido Van Roy)
Klik op onderstaande foto voor een fotografische impressie.